Δελφικά Παραγγέλματα: Σοφά αποφθέγματα για μια ενάρετη ζωή

Σύμφωνα με τον μύθο, οι Δελφοί ονομάστηκαν και "ομφαλός της γης" καθώς εκεί συναντήθηκαν δύο αετοί σταλμένοι από τον θεό Δία αρχικά με αντίθετες πορείες (ο ένας προς την Ανατολή και ο άλλος προς την Δύση) και με μοναδική αποστολή να αναζητήσουν το κέντρο του σύμπαντος. Στο σημείο της συνάντησής τους χτίστηκε και το Μαντείο των Δελφών, τόπος αφιερωμένος στον θεό Απόλλωνα, τον ολύμπιο θεό του Φωτός και της Μουσικής.

Πέρα από τις εξάμετρες χρησμοδοτήσεις του για τα μελλούμενα και τις θελήσεις των θεών, από τα τέλη του  9ου π.Χ. αιώνα (οπότε και εμφανίζονται οι πρώτες ενδείξεις της λατρείας του Απόλλωνα στους Δελφούς) έως τον 4ο μ.Χ. αιώνα (οπότε και δόθηκε ο τελευταίος συμβολικός ψευδοχρησμός στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιουλιανό), το Μαντείο των Δελφών έπαιξε επίσης και έναν άκρως διανοητικά σημαντικό ρόλο στην ηθική εκπαίδευση και καθοδήγηση των αρχαίων Ελλήνων πολιτών δίνοντας ηθικά παραγγέλματα και προτροπές συμβουλευτικού χαρακτήρα για τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Αυτή ήταν μία από τις σπουδαιότερες εκπολιτιστικές συμβολές του που σταδιακά οδήγησε στην κατάκτηση από τους αρχαίους Έλληνες του ανθρωπισμού. Δεν είναι τυχαίο, μάλιστα, που οι χρησμοί του διαπνέονταν από ήμερο ανθρώπινο λόγο, εκφράζοντας το κάλλος της Απολλώνειας διδασκαλίας.

Το σύνολο της Απολλώνειας διδασκαλίας δηλωνόταν συμπυκνωμένη στα επονομαζόμενα Δελφικά Παραγγέλματα (ή αποφθέγματα), ή Πυθίας γράμματα, τα οποία πιστευόταν ότι δόθηκαν στο μαντείο των Δελφών αρχικά σαν προτροπές και "υπαγορεύσεις" του ίδιου του θεού Απόλλωνα. Αργότερα, τα αποφθέγματα αποδόθηκαν στους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, μιας ομάδας φιλοσόφων, πολιτικών και αρχόντων (1) του 6ου π.Χ. αιώνα, συμπεριλαμβανομένου του νομοθέτη Σόλωνα του Αθηναίου, τον πολιτικού Χίλωνα του Λακεδαιμονίου και του "πρώτου" φιλοσόφου Θαλή του Μιλήσιου. Οι σύγχρονοι ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι τα Δελφικά παραγγέλματα αποτελούν συλλογή αρχαίων γνωμικών και ρητών.

Ο ναός του Απόλλωνα όπως θεωρείται πως ήταν τον 6ο π.Χ. αιώνα

Τον 6ο π.Χ. αιώνα τα Δελφικά Παραγγέλματα καταγράφονται και χειρόγραφα από τον Σωσιάδη, συλλέκτη γνωμικών, ο οποίος τα αντέγραψε στο έργο του «Οι των Επτά Σοφών Υποθήκαι», διεσώζοντάς τα. Στην συνέχεια τα Δελφικά Παραγγέλματα έγιναν ευρέως γνωστά χάρη σε Βυζαντινά χειρόγραφα ενώ εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1495 στην Βενετία από τον Άλδο Μανούτιο, ουμανιστή και εκδότη της εποχής, και στην συνέχεια συμπεριλήφθησαν σε σειρά διδακτικών ανθολογιών.  

Για την ιστορία, στις 22 Οκτωβρίου του 1966, Γάλλοι αρχαιολόγοι βρήκαν κατά την διάρκεια ανασκαφών στην πόλη Αϊ-Χανούμ του βορείου Αφγανιστάν (η οποία είχε αποτελέσει μια από τις πρώτες πόλεις του Ελληνικού βασιλείου της Βακτριανής για περισσότερο από δύο αιώνες) μια βάση στήλης με μια επιγραφή και στα αριστερά της πέντε γραμμές που αποτελούσαν μέρος από τα ηθικά διδάγματα των Δελφικών Παραγγελμάτων. Η επιγραφή, που χρονολογείται περί τον 3ο αιώνα π.Χ. ανέφερε:

Η βάση της στήλης με την επιγραφή. Αριστερά ένα μικρό τμήμα από την στήλη, με λίγα γράμματα από άλλα παραγγέλματα, https://el.wikisource.org

"ἀνδρῶν τοι σοφὰ ταῦτα παλαιοτέρων ἀνάκει[τα]ι

ῥήματα ἀριγνώτων Πυθοῖ ἐν ἠγαθέαι·[1]

ἔνθεν ταῦτ[α] Κλέαρχος ἐπιφραδέως ἀναγράψας

εἵσατο τηλαυγῆ Κινέου ἐν τεμένει."

που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει:

"Ανδρών παλαιότερων και σπουδαίων

τα σοφά λόγια, από τους ιερότατους Δελφούς,

αντέγραψε εδώ, ο Κλέαρχος, με προσοχή,

για να τα βλέπουν όλοι, στο τέμενος του Κινέα"

Ο Κλέαρχος, στον οποίο αναφέρεται η επιγραφή, δεν είναι άλλος από τον Κλέαρχο τον Σολεύ, μαθητή του Αριστοτέλη, ο οποίος είχε ταξιδέψει στην Ελληνιστική Εγγύ Ανατολή και μέχρι την Ινδία. Στην επιγραφή αυτή ο Κλέαρχος μας διαβεβαιώνει πως ο ίδιος έχει αντιγράψει τα παραγγέματα με πολλή προσοχή, ώστε η σοφία τους να λάμψει στην γη της Ανατολής.

Ήδη, όμως, πριν από τον Κλέαρχο, τόσο ο Ηράκλειτος όσο και ο Σωκράτης (στα έργα Ίππαρχος και Πρωταγόρας του Πλάτωνα), αναφέρονταν στα Παραγγέλματα αυτά με σεβασμό και θαυμασμό. Άλλωστε ένα από τα γνωστότερα παραγγέλματα, το «Γνώθι σαυτόν» συχνά αποδίδεται λανθασμένα στον Σωκράτη.

Τα Δελφικά Παραγγέλματα, 147 στο σύνολό τους, αποτελούν σύντομες και λιτές αποφθεγματικές εκφράσεις σοφίας, αποτελούμενες από δύο έως πέντε λέξεις, με συμβουλευτικό και προτρεπτικό χαρακτήρα. Τα αποφθέγματα αυτά ήταν χαραγμένα από τον 6ο π.Χ. αιώνα στους τοίχους του προναού του Ναού του Απόλλωνος, στο υπέρθυρο ή και σε διάφορες στήλες που ήταν τοποθετημένες περιμετρικά στις πλευρές του ναού, ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενεές, αποτελώντας μια πλήρη ηθική διδασκαλία και έναν διαχρονικό κώδικα ηθικής και συμπεριφοράς προτρέποντας, στην ουσία, σε μια ηθική και πνευματική ζωή βασισμένη στην αρετή.

Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πως για την εγκαθίδρυση ενός ηθικού νόμου για ένα έθνος, ένα άτομο ή μια πόλη-κράτος, το μόνο που χρειαζόταν ήταν η διδαχή της σοφίας των προγόνων στις νεότερες γενναιές σχετικά με το τι έπρεπε κάποιος να πράττει και τι όχι, σε μια ανθρώπινη κοινωνία. 

Τα δύο γνωστότερα και σπουδαιότερα από τα αποφθέγματα αυτά, τα οποία και ήταν ευδιακρίτως χαραγμένα στο αέτωμα του ναού, ήταν:

• το «Μηδέν άγαν», δηλαδή να πράττεις τα πάντα με μέτρο, ήτοι τίποτε καθ' υπερβολήν, και 
• το «Γνώθι σαυτόν», δηλαδή να προσπαθείς να γνωρίζεις τον εαυτό σου.

Με το πρώτο απόφθεγμα, συμβούλευε ο θεός τους ανθρώπους και τις πολιτείες να δρουν με μετριοπάθεια και σωφροσύνη (ήτοι με μέτρο), αναγνωρίζοντας τα όρια εκείνα που δεν έπρεπε να υπερβούν στις αποφάσεις της ζωής τους, αποφεύγοντας, έτσι, την ύβρη. Τα όρια αυτά, τα αναγνώριζε κανείς εφαρμόζοντας το δεύτερο απόφθεγμα, ήτοι την αυτογνωσία, η οποία οδηγεί στην επίγνωση της προσωπικής ευθύνης του καθενός και στις συνειδητές αποφάσεις της ζωής. Είναι εμφανές ότι το μέτρο και η αυτογνωσία βρίσκονται στο επίκεντρο της Απολλώνειας διδασκαλίας και αποτελούν τις θεμελιώδες αρχές μια ηθικά ενάρετης ζωής.

Σύγχρονο graffiti στη Ρώμη (http://foto.zellini.org/roma/conosci-te-stesso)

Όταν τα διάβασα για πρώτη φορά, αυτά τα σύντομα μαθήματα ζωής, ξεχώρισα μερικά πραγματικά "διαμαντάκια". Με σκοπό μια προσωπική μου αναζήτηση, ξεχώρισα αυτά που μου "ταίριαξαν" περισσότερο. Δοκιμάστε το κι εσείς. Ίσως εκπλαγείτε.

Τα Δελφικά Παραγγέλματα είναι τα ακόλουθα (με την σειρά που τα παραθέτει ο Σωσιάδη, στο έργο του «Οι των Επτά Σοφών Υποθήκαι»): 

                                                 
1.  Ἕπου θεῷ - Να ακολουθείς τον θεό. 
2. Νόμῳ πείθου - Να πείθεσαι στους νόμους. 
3. Θεοὺς σέβου - Να σέβεσαι τους θεούς. 
4. Γονεῖς αἰδοῦ - Να ντρέπεσαι και να σέβεσαι τους γονείς σου. 
5. Ἡττῶ ὑπὸ δικαίου - Να υποχωρείς μπροστά στο δίκαιο.
6. Γνῶθι μαθών - Γνώριζε μαθαίνοντας. 
7. Ἀκούσας νόει - Να ακούς και να καταλαβαίνεις. 
8. Γνώθι σαυτόν (ή Σαυτὸν ἴσθι) - Γνώρισε τον εαυτό σου.
9. Γαμεῖν μέλλε - Μη βιάζεσαι να παντρευτείς. 
10. Καιρὸν γνῶθι - Φρόντιζε να διακρίνεις την κατάλληλη στιγμή.
11. Φρόνει θνητά - Να σκέφτεσαι ως θνητός.
12. Ξένος ὢν ἴσθι - Να έχεις συναίσθηση ότι είσαι ένας φιλοξενούμενος. 
13. Ἑστίαν τίμα - Να τιμάς το σπιτικό σου.
14. Ἄρχε σεαυτοῦ - Να είσαι κύριος του εαυτού σου. 
15. Φίλοις βοήθει - Να βοηθάς τους φίλους σου. 
16. Θυμοῦ κράτει - Να συγκρατείς το θυμό σου. 
17. Φρόνησιν ἄσκει - Να συμπεριφέρεσαι με φρόνηση. 
18. Πρόνοιαν τίμα - Να τιμάς την προνοητικότητα. 
19. Ὅρκῳ μὴ χρῶ - Να μην ορκίζεσαι. 
20. Φιλίαν ἀγάπα - Να αγαπάς τη φιλία. 
21. Παιδείας ἀντέχου - Να είσαι προσηλωμένος στην παιδεία. 
22. Δόξαν δίωκε - Να επιδιώκεις το καλό όνομα.
23. Σοφίαν ζήλου - Να ζηλεύεις και να λαχταράς τη σοφία.
24. Καλὸν εὖ λέγε - Να επαινείς το ωραίο. 
25. Ψέγε μηδένα - Κανέναν να μη κατηγορείς. 
26. Ἐπαίνει ἀρετήν - Να επαινείς την αρετή. 
27. Πρᾶττε δίκαια - Να πράττεις πάντοτε το δίκαιο. 
28. Φίλοις εὐνόει - Να θέλεις το καλό των φίλων σου. 
29. Ἐχθροὺς ἀμύνου - Να υπερασπίζεσαι τον εαυτό σου απέναντι στους εχθρούς σου.
30. Εὐγένειαν ἄσκει - Να συμπεριφέρεσαι πάντοτε με ευγένεια. 
31. Κακίας ἀπέχου - Να απέχεις από την κακία. 
32. Κοινὸς γίνου - Να είσαι ευπροσήγορος με όλους. 
33. Ἴδια φύλαττε - Να περιφρουρείς ό,τι είναι δικό σου. 
34. Ἀλλοτρίων ἀπέχου - Μακριά από τα ξένα πράγματα. 
35. Ἄκουε πάντα - Να ακούς τα πάντα. 
36. Εὔφημος ἴσθι - Τα λόγια σου να είναι μόνο λόγια ευσέβειας. 
37. Φίλῳ χαρίζου - Να κάνεις τα χατίρια των φίλων σου.
38. Μηδὲν ἄγαν - Ποτέ, καμιά υπερβολή. 
39. Χρόνου φείδου - Οικονομία στον χρόνο σου.
40. Ὅρα τὸ μέλλον - Να κοιτάζεις το μέλλον. 
41. Ὕβριν μίσει - Να μισείς τη βίαιη και προσβλητική συμπεριφορά.
42. Ἱκέτας αἰδοῦ - Να σέβεσαι τους ικέτες.
43. Πᾶσιν ἁρμόζου - Να ταιριάζεις με όλους.
44. Υἱοὺς παίδευε - Να μορφώνεις τα παιδιά σου.
45. Ἔχων χαρίζου -  Όταν έχεις, κάνε χάρες. 
46. Δόλον φοβοῦ - Να φοβάσαι τον δόλο.
47. Εὐλόγει πάντας - Να επαινείς όλους τους ανθρώπους. 
48. Φιλόσοφος γίνου - Να είσαι φίλος της σοφίας.
49. Ὅσια κρῖνε - Να κρίνεις σύμφωνα με το δίκαιο των θεών.
50. Γνοὺς πρᾶττε - Πρώτα να σκέφτεσαι και ύστερα να πράττεις.
51. Φόνου ἀπέχου - Μακριά από φόνο.
52. Εὔχου δυνατά - Να εύχεσαι πράγματα που μπορούν να γίνουν. 
53. Σοφοῖς χρῶ - Να συναναστρέφεσαι σοφούς.
54. Ἦθος δοκίμαζε - Να ελέγχεις τον χαρακτήρα. 
55. Λαβὼν ἀπόδος - Αν πάρεις κάτι, να το δώσεις πίσω.
56. Ὑφορῶ μηδένα - Να μην υποπτεύεσαι κανέναν. 
57. Τέχνῃ χρῶ - Να κάνεις χρήση των τεχνών.
58. Ὃ μέλλεις, δός -  Ό,τι είναι να δώσεις, δώσ᾽ το. 
59. Εὐεργεσίας τίμα - Να τιμάς τις ευεργεσίες.
60. Φθόνει μηδενί - Μη φθονείς κανέναν. 
61. Φυλακῇ πρόσεχε - Να είσαι σε εγρήγορση.
62. Ἐλπίδα αἴνει - Να υμνείς την ελπίδα. 
63. Διαβολὴν μίσει - Να μισείς τη διαβολή.
64. Δικαίως κτῶ - Να αποκτάς με δίκαιο τρόπο. 
65. Ἀγαθοὺς τίμα - Να τιμάς τους καλούς ανθρώπους. 
66. Κριτὴν γνῶθι - Ξέρε τον κριτή.
67. Γάμους κράτει - Μη χαλάς τον γάμο σου.
68. Τύχην νόμιζε - Να πιστεύεις στην τύχη. 
69. Ἐγγύην φεῦγε - Να αποφεύγεις τις εγγυήσεις. 
70. Πᾶσι διαλέγου - Να συνδιαλέγεσαι με όλους.
71. Ὁμοίοις χρῶ - Να συναναστρέφεσαι τους ομοίους σου.
72. Δαπανῶν ἄρχου -  Άρχιζε να ξοδεύεις πρώτος.
73. Κτώμενος ἥδου - Να χαίρεσαι τα αποκτήματά σου. 
74.  Αἰσχύνην σέβου - Να φοβάσαι το ντρόπιασμα.
75. Χάριν ἐκτέλει - Να εκτελείς τη χάρη.
76. Εὐτυχίαν εὔχου - Να εύχεσαι ευτυχία.
77. Τύχην στέργε - Να στέργεις την τύχη σου.
78. Ἀκούων ὅρα - Ακούοντας να βλέπεις. 
79. Ἐργάζου κτητά - Να εργάζεσαι για πράγματα που μπορούν να αποκτηθούν.
80. Ἔριν μίσει - Να μισείς τις φιλονικίες. 
81. Ὄνειδος ἔχθαιρε - Να εχθρεύεσαι το όνειδος.
82. Γλῶτταν ἴσχε - Να συγκρατείς τη γλώσσα σου. 
83. Ὕβριν ἀμύνου - Να αμύνεσαι απέναντι στη βίαιη και προσβλητική συμπεριφορά.
84. Κρῖνε δίκαια - Να κρίνεις δίκαια.
85. Χρῶ χρήμασιν - Να κάνεις χρήση των χρημάτων.
86. Ἀδωροδόκητος δίκαζε - Να δικάζεις δίχως να δέχεσαι δώρα. 
87. Αἰτιῶ παρόντα - Να κατηγορείς κάποιον όταν είναι παρών.
88. Λέγε εἰδώς - Να μιλάς γνωρίζοντας. 
89. Βίας μὴ ἔχου - Μην ενεργείς με βίαιο τρόπο. 
90. Ἀλύπως βίου - Να ζεις δίχως λύπες.
91. Ὁμίλει πρᾴως - Να φέρεσαι στους άλλους με πραότητα.
92. Πέρας ἐπιτέλει μὴ ἀποδειλιῶν - Να βγάζεις πέρα τις υποθέσεις σου χωρίς να φοβάσαι και να χάνεις το θάρρος σου.
93. Φιλοφρόνει πᾶσιν - Να συμπεριφέρεσαι με φιλοφροσύνη προς όλους. 
94. Υἱοῖς μὴ καταρῶ - Να μην καταριέσαι τα παιδιά σου. 
95. Γυναικὸς ἄρχε - Να κυβερνάς τη γυναίκα σου.
96. Σεαυτὸν εὖ ποίει - Να ευεργετείς τον εαυτό σου.
97. Εὐπροσήγορος γίνου - Να είσαι ευπροσήγορος. 
98. Ἀποκρίνου ἐν καιρῷ - Να απαντάς τη στιγμή που πρέπει. 
99. Πόνει μετ᾽ εὐκλείας - Να κοπιάζεις, δίχως όμως να χαλάς το καλό σου όνομα.
100. Πρᾶττε ἀμετανοήτως - Να ενεργείς έτσι που να μη μετανιώνεις.
101. Ἁμαρτάνων μετανόει -  Όταν κάνεις λάθος, να μετανοείς.
102. Ὀφθαλμοῦ κράτει - Να είσαι κύριος του ματιού σου. 
103. Βουλεύου χρόνῳ - Να σκέφτεσαι με άνεση χρόνου.
104. Πρᾶττε συντόμως - Ό,τι κάνεις, να το κάνεις με ταχύτητα. 
105. Φιλίαν φύλαττε - Να κρατάς τις φιλίες σου. 
106. Εὐγνώμων γίνου - Να είσαι ευγνώμων.
107. Ὁμόνοιαν δίωκε - Να επιδιώκεις την ομόνοια. 
108. Ἄρρητον κρύπτε - Να μη φανερώνεις μυστικά. 
109. Τὸ κρατοῦν φοβοῦ - Να φοβάσαι την εξουσία. 
110. Τὸ συμφέρον θηρῶ - Να κυνηγάς το συμφέρον.
111. Καιρὸν προσδέχου - Να περιμένεις την κατάλληλη στιγμή. 
112. Ἔχθρας διάλυε - Να διαλύεις τις έχθρες.
113. Γῆρας προσδέχου - Να δέχεσαι τα γηρατειά. 
114. Ἐπὶ ῥώμῃ μὴ καυχῶ - Να μη καυχιέσαι για τη σωματική σου δύναμη.
115. Εὐφημίαν ἄσκει - Τα λόγια σου να είναι λόγια ευσέβειας.
116. Ἀπέχθειαν φεῦγε - Να αποφεύγεις την απέχθεια. 
117. Πλούτει δικαίως - Να πλουτίζεις δίκαια.
118. Δόξαν μὴ λεῖπε -  Ό,τι αποφάσισες να μη το εγκαταλείπεις.
119. Κακίαν μίσει - Να μισείς την κακία. 
120. Κινδύνευε φρονίμως - Να διακινδυνεύεις με φρόνηση.
121. Μανθάνων μὴ κάμνε - Μην κουράζεσαι να μαθαίνεις.
122. Φειδόμενος μὴ λεῖπε - Μην αφήνεις τίποτα στη μέση από φειδώ.
123. Χρησμοὺς θαύμαζε - Να τιμάς τους χρησμούς.
124. Οὓς τρέφεις, ἀγάπα -  Όσους τρέφεις, να τους αγαπάς. 
125. Ἀπόντι μὴ μάχου - Μην τα βάζεις με άνθρωπο που δεν είναι παρών.
126. Πρεσβύτερον αἰδοῦ - Να σέβεσαι τους γεροντότερους.
127. Νεώτερον δίδασκε - Τους νεότερους να τους διδάσκεις.
128. Πλούτῳ ἀπίστει - Να μην έχεις εμπιστοσύνη στον πλούτο.
129. Σεαυτὸν αἰδοῦ - Να σέβεσαι τον εαυτό σου.
130. Μὴ ἄρχε ὑβρίζειν - Μην κάνεις αρχή στις ύβρεις.
131. Προγόνους στεφάνου - Να στεφανώνεις τους τάφους των προγόνων σου.
132. Θνῆσκε ὑπὲρ πατρίδος - Να δίνεις τη ζωή σου για την πατρίδα σου. 
133. Τῷ βίῳ μὴ ἄχθου - Μην τα βάζεις με τη ζωή.
134. Ἐπὶ νεκρῷ μὴ γέλα - Μη γελάς πάνω από νεκρό. 
135. Ἀτυχοῦντι συνάχθου - Να συμπάσχεις με τους δυστυχισμένους. 
136. Χαρίζου ἀβλαβῶς - Να κάνεις χάρες δίχως να ζημιώνεις.
137. Μὴ ἐπὶ παντὶ λυποῦ - Μη στενοχωριέσαι για το καθετί.
138. Ἐξ εὐγενῶν γέννα - Να αποκτάς παιδιά από άτομα ευγενικής καταγωγής.
139. Ἐπαγγέλλου μηδενί - Μην υπόσχεσαι σε κανέναν.
140. Φθιμένους μὴ ἀδίκει - Μη συμπεριφέρεσαι άδικα στους πεθαμένους.
141. Εὖ πάσχε ὡς θνητός - Να δέχεσαι ευεργεσίες ως θνητός. 
142. Τύχῃ μὴ πίστευε - Μην έχεις εμπιστοσύνη στην τύχη.
143. Παῖς ὢν κόσμιος ἴσθι, - Ως παιδί να είσαι κόσμιος,  
144. ἡβῶν ἐγκρατής, - ως έφηβος εγκρατής, 
145. μέσος δίκαιος, - ως μεσήλικας δίκαιος,
146. πρεσβύτης εὔλογος, - ως γέροντας λογικός/σοφός·
147. τελευτῶν ἄλυπος -  πεθαίνοντας να είσαι άλυπος.

---

(1) Αναλυτικά, οι Επτά Σοφοί ήταν οι Θαλής ο Μιλήσιος, Πιττακός ο Μυτιληναίος, Βίας ο Πρηνεύς, Σόλων ο Αθηναίος, Κλεόβουλος ο Ρόδιος, Περίανδρος ο Κορίνθιος, Χίλων ο Λακεδαιμόνιος.