Περί συγχώρεσης

Είναι γεγονός πως όλοι μας, με κάποιον τρόπο, έχουμε πέσει θύματα κακομεταχείρισης σε προσωπικό επίπεδο: κάποιος δεν τήρησε της υποσχέσεις που μας είχε δώσει, πρόδωσε τις προσδοκίες μας, μας απογοήτευσε ή δεν στάθηκε αντάξιος της εμπιστοσύνης μας. Στον δημόσιο στίβο συμβαίνει κάτι παρόμοιο: πολιτικοί δρουν απαξιωτικά, εργοδότες μας εξαπατούν, οι νεότεροι δείχνουν ασέβεια και οι εγκληματίες εκφοβίζουν και τρομοκρατούν τους ευάλωτους.

Το πρώτο εξώφυλλο της
Charlie Hebdo (14/1/2015)
μετά την δολοφονική επίθεση στα
γραφεία της. "Όλα συγχωρούνται"
γράφει ο τίτλος

Υπάρχουν, σίγουρα,  λόγοι για τους οποίους αρνούμαστε να συγχωρέσουμε. Κατ' αρχήν δεν μας φανταζόμαστε ποτέ να κάνουμε τα περισσότερα από τα άσχημα πράγματα που βλέπουμε να συμβαίνουν γύρω μας, νοιώθουμε πως δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να προσπαθούμε να καταλάβουμε ή να κατανοήσουμε τις πράξεις των υπαίτιων. Κουνάμε αποδοκιμαστικά το κεφάλι μας και αναρωτιόμαστε πως μπορούν κάποιοι άνθρωποι να είναι όπως είναι. Χρησιμοποιούμε όρους όπως "παράξενος" ή "διεστραμμένος". Εν κατακλείδι, όλοι αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να είναι "κακοί". Επιπλέον, το να συγχωρούμε τους εχθρούς μας, αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται συμπονετικό, εκλαμβάνεται  συχνά ως η ύστατη λύση των αδυνάτων, τρόπος δράσης σε στιγμή αδυναμίας όποτε δεν μπορούμε παρά να παραβλέψουμε τα παραπτώματα των εχθρών μας. Υπάρχει, επίσης, η άποψη πως συγχωρώντας "συμβάλλουμε" στο χάος και την κοινωνική αποσύνθεση, καθώς Ο "πολιτισμός" μας δεν μπορεί να επιβιώσει όταν το κακό αντιμετωπίζεται με ήπιο τρόπο.

Σε τελική ανάλυση, όμως, η ασυγχωρησία είναι μια "διάθεση", ένα φίλτρο που εφαρμόζουμε στην πραγματικότητα και σαν όλες τις "διαθέσεις" έχει και το αντίθετό της - και επειδή η συγχώρεση είναι η δυσκολότερη διάθεση από τις δύο, αυτή που έρχεται λιγότερο φυσικά σε όλους μας, είναι και το συναίσθημα που χρήζει της προσοχή μας. Είναι αυτό το συναίσθημα που πρέπει συνειδητά να εξασκήσουμε, ακριβώς όπως έναν υποτονικό μυ.

Στην ουσία οφείλουμε να το εξασκήσουμε καθώς είναι αδύνατον να συντηρούμε προσωπικές, κοινωνικές ή εργασιακές σχέσεις, να είμαστε μέλη μιας κοινότητας, να φροντίζουμε και να μεγαλώνουμε τα παιδιά μας, εάν δεν μπορούμε να συγχωρούμε.

Το μονοπάτι προς την συγχώρεση έχει πάντα την ίδια αφετηρία: την συνειδητοποίηση της προσωπικής μας "αμαρτωλής" φύσης. Βέβαια, μπορεί κάποιος να μην έχει διαπράξει ποτέ την πράξη που τον εξοργίζει, αλλά, σύμφωνα με τις προσταγές της συγχωρητικής διάθεσης,  έχει κάνει κάτι - είτε μεμονωμένα είτε κατ' εξακολούθηση - απολύτως ίδιο ή παρεμφερές με αυτό που δυναμικά καταδικάζει. Μπορεί κάποιος να μην φοροδιέφυγε ποτέ, να μην άσκησε σωματική βία ή να μην έκλεψε ποτέ ξένη περιουσία. Όμως, κάποιος έχει -αναπόφευκτα- πει ψέματα και έχει πληγώσει, απογοητεύσει και εξευτελίσει, εκφοβίσει ή υπεκφύγει. Κάποιος έχει υπάρξει ένοχος χιλιάδων καθημερινών μικρών "αμαρτιών". Η απολύτως καθαρή συνείδηση είναι προνόμιο μόνο των άκαρδων και πεζών ανθρώπους.

Γνωμικό του Mahatma Gandhi

Προκειμένου να τα καταφέρουμε στην ζωή, πρέπει να βασιζόμαστε στην συγχώρεση πολλών ατόμων γύρω μας: πρώην και νυν συντρόφων, γονέων, συναδέλφων, φίλων. Ατόμων που δεν προσπάθησαν ποτέ να αναζητήσουν από εμάς εκδίκηση, ακόμη κι αν αισθάνονταν ότι όφειλαν να το κάνουν σε κάποιες περιπτώσεις.

Το να υιοθετεί κάποιος συγχωρητική στάση/συμπεριφορά, δεν σημαίνει ότι επαινεί "κακόβουλα" κίνητρα. Άλλωστε μια πιο βαθιά ανάγνωση του όρου θα έπρεπε να μας αποτρέπει αυτόματα. Αυτό που αποκαλούμε ως "κακό" αναπόφευκτα προδίδει ρίζες στον πόνο, την αδυναμία, την κόπωση, την τρέλα, την απόγνωση και την  απερισκεψία. Στην ουσία, δηλαδή, είμαστε περισσότερο παράφρονες παρά κακοί. Ο εξοργισμένος πατέρας που βρίζει, δεν είναι ένα τέρας. Είναι κάποιος που δεν δέχτηκε αρκετή επιβεβαίωση κατά την παιδική του ηλικία, που κουβαλά ανείπωτες ανησυχίες από την δουλειά του, που είναι εξαντλημένος και που κατά την διάρκεια των ήρεμων στιγμών του νοιώθει βαθιά ντροπή για την οξυθυμία του και θυμωμένος από το γεγονός ότι πλήγωσε τους ανθρώπους που αγαπά. Οι αιτίες άσχημων συμπεριφορών οφείλονται - πολύ συχνότερα από ότι παραδέχονται όσοι δεν συγχωρούν - στο φόβο και την αγονία. Έτσι, αντί για αγανάκτηση κάποιος πρέπει να αισθάνεται οίκτο και περισσότερη θλίψη παρά οργή απέναντι στους "κακόβουλους" ανθρώπους.

Γνωρίζουμε πως να εφαρμόζουμε αυτή την συμπεριφορά, καθώς το κάνουμε ήδη συχνά - και με απόλυτα φυσικό τρόπο - με τα παιδιά. Αντιμέτωποι, για παράδειγμα, με την βίαιη συμπεριφορά ή τον παραλογισμό ενός παιδιού, θα το ρωτήσουμε αμέσως εάν είναι κουρασμένο ή εάν πεινάει, εάν ανησυχούν ή εάν κάποιος το στενοχώρησε. Δεν πρέπει να μάθουμε να συγχωρούμε από την αρχή, χρειάζεται απλά να διευρύνουμε την ομάδα των ανθρώπων εκείνων στους οποίους είμαστε διατεθειμένοι να την προσφέρουμε. Κατά τις περιόδους έντασης στο σπίτι, θα πρέπει να σταματάμε μια στιγμή και να φέρνουμε στον νου μας την εικόνα του συντρόφου μας στην ηλικία των 6 ετών, ίσως να κάνει κούνια στον κήπο ή να περιμένει με ένα αμήχανο χαμόγελο στο πρόσωπό του έξω από το σχολείο. Γίνεται, έτσι, σημαντικά δυσκολότερο να εξοργιστούμε ή απλά να ενοχληθούμε από την τωρινή συμπεριφορά του.

Επίσης βοηθάει να αναγνωρίζουμε ότι η συγχώρεση δεν είναι διέξοδος για τους αδύναμους. Αντίθετα, αγγίζει την πιο αξιοθαύμαστη και συγκινητική της μορφή όταν εκφράζεται μέσα από κάποιον ισχυρό, όταν αναγνωρίζεται ως δείγμα ωριμότητας και εσωτερικής αυτοπεποίθησης, αποτέλεσμα μεγαλοκαρδίας και πνευματικής υγείας.  

Η συγχώρεση θεωρείται και μεγαλοσύνη. Οι θρησκείες κάποτε το γνώριζαν αυτό. Ο Βουδισμός, ο Ιουδαϊσμός και ο Χριστιανισμός, έψαχναν με διαφορετικούς τρόπους να μας παρακινήσουν και να ενισχύσουν την προσπάθειά μας για έφεση προς τη συγχώρεση. Ποιήματα, τραγούδια, ψαλμοί, είχαν ως στόχο να γεμίσουν τις καρδιές των πιστών με συμπόνια για τις ανοησίες της ανθρωπότητας. Κι αν σήμερα νοιώθουμε λιγότερη έφεση προς την καλοσύνη ίσως θα έπρεπε να αναγνωρίσουμε πως η απουσία της θρησκείας από την δημόσια ζωή έχει αφήσει ένα κενό και να αναζητήσουμε βοήθεια μέσω του πολιτισμού ώστε να προσεγγίσουμε εποικοδομητικά την ίδια μας την φύση. Έχουμε ανάγκη ενίσχυσης της διερευνητικής μας τάσης προς την συγχώρεση - ιδιαίτερα μέσα από την τέχνη.

Υπάρχει συχνά ο φόβος ότι η συγχώρεση θέτει σε κίνδυνο το ορθό σύστημα λειτουργίας της κοινωνίας. Στη πραγματικότητα, όμως, εάν κάποιος αναζητά την απόλυτη δικαιοσύνη, ο πολιτισμός μας (και σε μικρότερο βαθμό οι γάμοι, οι προσωπικές και εργασιακές σχέσεις και οι φιλίες) δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν να υπάρχουν. Η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι κοινωνίες που έχουν σωστή λειτουργία χρειάζονται ηρωικές κινήσεις συγχώρεσης από την πλευρά των αδικημένων ομάδων, ώστε να μπορεί η ζωή να συνεχίζεται. Χρειάζεται να μάθουμε την τέχνη την παράβλεψης, να αποκτήσουμε την ευφυΐα της προσποίησης ότι απλά δεν καταλάβαμε, δε παρατηρήσαμε, δεν είδαμε... Στην αντίθετη περίπτωση, δίνουμε στους "κακόβουλους" ανθρώπους ισχυρό ρόλο στην κοινωνία και τους επιτρέπουμε να μας κρατούν επ' αόριστον ομήρους στον σαδισμό τους. Επιτρέπει στον "εχθρό" να νικήσει. Η συγχώρεση αποτελεί την πραγματική νίκη έναντι του κακού και είναι η υπέρτατη απόδειξη δύναμης και τόλμης.

Πηγή: http://thephilosophersmail.com/virtues/on-forgiveness/