Η δύναμη των δύσκολων επιλογών

Θυμηθείτε τα δυσκολότερα διλήμματα που έχουν παρουσιαστεί στην ζωή σας και τις επιλογές που τελικά κάνατε. Το πιο πιθανόν είναι ότι οι δυσκολότερες επιλογές που κληθήκατε να πάρετε αφορούσαν άκρως σοβαρά θέματα, με ειδικό βάρος για εσάς, τις οικογένειές σας ή, ακόμη, και την κοινωνία στην οποία ζείτε και, ενδεχομένως, να αποτελούσαν ορόσημο για την παρούσα ή και την μελλοντική σας ζωή. Οι δυσκολότερες αποφάσεις μας προκαλούν άγχος, φόβο, ενώ μπορεί να έχουν και επιπτώσεις στο σώμα μας και στις συνήθειές μας. 

Η φιλόσοφος Ruth Chang υποστηρίζει πως έχουμε την λάθος αντίληψη για αυτές τις "δύσκολες επιλογές" και μας δίνει μια νέα οπτική επί του θέματος, σύμφωνα με την οποία οι δύσκολες επιλογές δεν πρέπει να θεωρούνται κατάρα, αλλά θεόσταλτες ευκαιρίες για να αναδείξουμε τον εαυτό εκείνο που πραγματικά είμαστε.  

Σκεφτείτε μια δύσκολη επιλογή που θα πρέπει να κάνετε στο κοντινό μέλλον. Μπορεί να αφορά στην επιλογή μεταξύ δύο επαγγελματικών καριέρων - καλλιτέχνης ή λογιστής - ή τον τόπο διαμονής σας - στην πόλη ή στην εξοχή, λέει η Ruth Chang. Θα μπορούσε, ακόμη, να αφορά στην επιλογή για το εάν θα αποκτήσουμε παιδιά ή όχι, εάν θα συζήσουμε με έναν από τους γονιούς μας που πάσχει από κάποια ασθένεια ή εάν θα χαρίσουμε τις οικονομίες μιας ζωής στις φιλανθρωπίες. 

Photo Credit: sophia-o via Compfight cc

Η δυσκολία στην επιλογή έγκειται στην σχέση μεταξύ των εναλλακτικών που έχουμε. Σε μια εύκολη διαδικασία επιλογής, η μία εναλλακτική είναι καλύτερη από την άλλη. Σε μια δύσκολη διαδικασία επιλογής, η μια εναλλακτική είναι καλύτερη σε κάποια σημεία, η άλλη εναλλακτική είναι καλύτερη σε άλλα σημεία, αλλά καμιά δεν είναι καλύτερη από την άλλη στο σύνολό της. 

Είναι λάθος να πιστεύουμε πως κάθε δύσκολη επιλογή είναι και μεγάλη. Όπως δεν πρέπει να πιστεύουμε πως η δυσκολία μας στην τελική μας απόφαση και επιλογή οφείλεται στην δική μας ανοησία ή νοητική αδυναμία. Οι δύσκολες αποφάσεις χαρακτηρίζονται δύσκολες διότι δεν υπάρχει καλύτερη εναλλακτική μεταξύ των επιλογών. 

Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει πως, δεδομένου ότι δεν υπερτερεί κάποια εκ των εναλλακτικών, οι διαθέσιμες εναλλακτικές είναι εξίσου καλές μεταξύ τους. Η προσέγγιση αυτή, όμως, δεν θα ήταν σωστή καθώς, σε μια τέτοια περίπτωση, θα αρκούσε να στρίψουμε ένα νόμισμα για να λάβουμε την τελική μας απόφαση. Και σίγουρα οι δύσκολες αποφάσεις, όπως αυτές που αφορούν την καριέρα μας, την οικογένειά μας, την υγεία μας, κ.α., δεν λαμβάνονται έτσι απλά, με το στρίψιμο ενός νομίσματος.

Κι εδώ έγκειται ο γρίφος: ας υποθέσουμε ότι έχουμε δύο θέσεις εργασίας, εκ των οποίων καμία εκ των δύο δεν είναι καλύτερη από την άλλη αλλά δεν είναι και το ίδιο καλές μεταξύ τους. Πως θα κάνουμε την σωστή επιλογή;

Πιστεύω ότι ο γρίφος αυτός προκύπτει εξαιτίας ενός αβάσιμου συμπεράσματος στο οποίο καταλήγουμε αναφορικά με την "αξία"",  υποστηρίζει η Chang. Ακούσια, υποθέτουμε ότι αξίες όπως η δικαιοσύνη, η ομορφιά, η καλοσύνη, είναι ίσες με επιστημονικές αξίες, όπως το μήκος, η μάζα και το βάρος. Σε μια οποιαδήποτε ερώτηση που η απάντηση δεν εμπεριέχει κάποια "αξία", όπως "ποια από τις δύο βαλίτσες είναι πιο βαριά", υπάρχουν τρεις πιθανές απαντήσεις: το βάρος της μίας είναι μεγαλύτερο, μικρότερο ή ίσο του βάρους της άλλης. Ιδιότητες όπως το βάρος, μπορούν να αναπαρασταθούν από πραγματικούς αριθμούς (1,2,3, κτλ), με μοναχά τρεις πιθανές συγκρίσεις μεταξύ δύο οποιονδήποτε αριθμών." 

Photo Credit: latestthoughts via Compfight cc

Δεν συμβαίνει, όμως, το ίδιο και με τις "αξίες". Ως οντότητες του μετα-Διαφωτισμού, τείνουμε να υποθέτουμε ότι η επιστημονική σκέψη έχει το κλειδί για κάθε τι σημαντικό στον κόσμο μας. Ο κόσμος, όμως, των αξιών, διαφέρει από αυτόν της επιστήμης. Τα αντικείμενα του ενός μπορούν να ποσοτικοποιηθούν από πραγματικούς αριθμούς, ενώ του δεύτερου δεν μπορούν. Δεν θα έπρεπε να υποθέσουμε πως ο κόσμος του μήκους και του βάρους, έχει την ίδια δομή με τον κόσμο του "τι θα έπρεπε να κάνω;" 

Ως εκ τούτου, εάν όσα έχουν πραγματική σημασία για εμάς - όπως η ευτυχία ενός παιδιού, ή η αγάπη που τρέφουμε για τους γονείς μας - δεν μπορεί να ποσοτικοποιηθεί με πραγματικούς αριθμούς, τότε δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε πως, ως επιλογές, έχουμε μόνον τρεις εναλλακτικές. Έτσι, προκύπτει η ανάγκη εύρεσης μιας νέας, τέταρτης σχέσης, που θα περιγράφει καλύτερα το τι ακριβώς συμβαίνει στις περιπτώσεις των δύσκολων επιλογών. 

Η ίδια η Chang, αποδίδει στην τέταρτη αυτή σχέση τον όρο "ισότιμες" και εξηγεί:

Όταν οι εναλλακτικές μας είναι ισότιμες, έχει ιδιαίτερη σημασία το ποια θα επιλέξετε, αλλά καμία από τις εναλλακτικές δεν είναι καλύτερη από την άλλη. Αντίθετα, οι εναλλακτικές είναι "συγγενικής" αξίας, ανοίκουν στην ίδια ομάδα αξιών, ενώ ταυτόχρονα είναι πολύ διαφορετικές όσον αφορά το είδος της αξίας τους. Γι' αυτό και η επιλογή είναι δύσκολη.

Και συνεχίζει, αποκαλύπτοντας την μεγαλύτερη δύναμη που ο καθένας μας έχει και που μας βοηθάει στην τελική μας επιλογή:

Η κατανόηση των δύσκολων επιλογών κατά αυτόν τον τρόπο, αποκαλύπτει κάτι για τους εαυτούς μας που δεν γνωρίζαμε. Ο καθένας από εμάς έχει την δύναμη να παράγει τους δικούς του "λόγους". Φανταστείτε έναν κόσμο όπου κάθε επιλογή με την οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι εύκολη, ήτοι υπάρχει πάντα μια καλύτερη εναλλακτική. Εάν υπάρχει αυτή η βέλτιστη εναλλακτική, τότε αυτή είναι που πρέπει να επιλέξετε, διότι είναι λογικό να θέλεις να κάνεις το καλύτερο, αντί του χειρότερου, να επιλέξεις αυτό που έχεις τους περισσότερους λόγους να επιλέξεις. 

Σε έναν τέτοιο κόσμο θα είχαμε περισσότερη λογική. Ένας τέτοιος κόσμος, γεμάτος μόνο από εύκολες επιλογές, θα μας έκανε σκλάβους της απλής λογικής. Εάν το σκεφτείτε καλά, θα ήταν τρελό να πιστέψουμε πως οι λόγοι που σας υπαγορεύονται από τρίτους, είναι αυτοί που ορίζουν την επιλογή σας να ακολουθήσετε τα χόμπι εκείνα που ακριβώς ακολουθείτε, να κατοικείτε στο σπίτι που κατοικείτε, να κάνετε το επάγγελμα που κάνετε. 

Αντιθέτως, ήρθατε αντιμέτωποι με "ισότιμες" επιλογές, δύσκολες επιλογές, και όμως βρήκατε τους προσωπικούς σας λόγους ώστε να επιλέξετε το συγκεκριμένο χόμπι, το συγκεκριμένο σπίτι και την συγκεκριμένη δουλειά. Είναι στο πλαίσιο των δύσκολων επιλογών, όταν οι εναλλακτικές είναι "ισότιμες", που καταφέρνουμε να εξασκήσουμε την κανονιστική μας δύναμη, την δύναμη να δημιουργούμε εμείς λόγους για τον εαυτό μας, να μεταμορφώνουμε τον εαυτό μας στο είδος εκείνο που προτιμά μία εκ των δύο εναλλακτικών. 

Όταν επιλέγουμε μεταξύ ισότιμων επιλογών, μπορούμε να κάνουμε κάτι εκπληκτικό: μπορούμε να τοποθετηθούμε επ' ακριβώς υπέρ συγκεκριμένων επιλογών. Αυτή η αντιμετώπιση των δύσκολων επιλογών είναι μια λογική τοποθέτηση, αλλά δεν έχουμε οδηγηθεί σε αυτή από λόγους που μας έχουν υπαγορευτεί, αλλά από λόγους που δημιουργήσαμε εμείς οι ίδιοι. Όταν δημιουργούμε λόγους για τους εαυτούς μας, για να γίνουμε ένα είδος ατόμου αντί κάποιου άλλου, γινόμαστε ολόψυχα αυτοί που είμαστε. Γινόμαστε οι ίδιοι, οι δημιουργοί της ίδιας μας της ζωής.    

Έτσι, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με δύσκολες επιλογές, δεν θα έπρεπε να βαράμε το κεφάλι μας στον τοίχο, προσπαθώντας να εντοπίσουμε την καλύτερη δυνατή εναλλακτική. Δεν υπάρχει καλύτερη εναλλακτική. Αντί να ψάχνουμε για λόγους έξω από εμάς, θα έπρεπε να ψάχνουμε μέσα μας. Ποιός πρόκειται να γίνω; Αυτό που τελικά επιλέγουμε να κάνουμε στις δύσκολες αποφάσεις εξαρτάται, κατά πολύ, από τον καθένα μας.

Όσοι δεν εξασκούν την κανονιστική τους δύναμη στις δύσκολες επιλογές είναι "περιπλανώμενοι".Όλοι γνωρίζουμε τέτοια άτομα. Οι περιπλανώμενοι επιτρέπουν σε τρίτους να ορίζουν την ζωή τους. Επιτρέπουν στους μηχανισμούς της ανταμοιβής και της τμωρίας να καθορίζουν τις πράξεις τους. 

Συνεπώς, το μάθημα των δύσκολων επιλογών που οφείλουμε να συγκρατήσουμε είναι: Υποστηρίξτε αυτό με το οποίο εσείς οι ίδιοι ταυτίζεστε, αυτό που μπορείτε να γίνετε βάσει των δικών σας ατράνταχτων λόγων, και, μέσα από την διαδικασία των δύσκολων επιλογών, γίνετε αυτό το άτομο. 


Πηγή: http://www.ted.com