Ανακτώντας τον ελεύθερο χρόνο

Είχα την τύχη και την χαρά να γνωρίσω την Cathy Haynes πρόσφατα στο Λονδίνο, στο πλαίσιο παρακολούθησης μαθήματος για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας στο "The School of Life". Μια γλυκύτατη και ευφυέστατη παρουσία, που έχει την ικανότητα να σε εμπνέει με το "Welcome" που σου απευθύνει καθώς εισέρχεσαι στην αίθουσα.

Κατά την διάρκεια του αμφίδρομου μαθήματός της, η Cathy κατάφερε να με κάνει να ενστερνιστώ θεωρίες ζωής που -σε έναν βαθμό- ίσως και να "σνόμπαρα", να "απενοχοποιήσω" συνήθειες και στάσεις ζωής που απέφευγα γιατί πίστευα πως ήταν χαρακτηριστικά του "καλού παιδιού", του "αφοσιωμένου πατέρα και συζύγου", του "συνεπή και επαγγελματία εργαζόμενου". Πάνω απ' όλα, όμως, Η Cathy με έπεισε να κάνω, όσο το δυνατόν συχνότερα, ένα διάλειμμα μέσα την πολυάσχολη ενήλικη ζωή μου. Να μένω αδρανής, να βαριέμαι... Ναι!!

Και τότε μου ήρθε στο νου μια εικόνα των παιδικών μου χρόνων: με θυμήθηκα μεσημέρι καλοκαιριού, Αύγουστο μήνα, 10 με 11 χρονών, ξαπλωμένο στο κρεβάτι ενός σκιερού και δροσερού δωματίου, στο οποίο η μεταξωτή κουρτίνα χόρευε στο φύσημα του μελτεμιού, ξαπλωμένο σε απαλά φρεσκοπλυμένα σεντόνια, με το ένα πόδι λυγισμένο πάνω στο κρεβάτι και το άλλο να κρέμεται αιωρούμενο, να κοιτάω το ταβάνι και, τρώγοντας παγωτό, να.... μετράω τις γραμμές της γύψινης ροζέτας! Ξανά και ξανά... 

Από τότε προσπαθώ να ξαπλώνω όσο το δυνατόν περισσότερα βράδια δίπλα στον μεγάλο μου γιο όταν πάει για ύπνο και να κοιτάω μαζί του τις γύψινες μπορντούρες στο ταβάνι ώσπου να αποκοιμηθώ γαλήνιος... πριν από αυτόν! 

Δεν κράτησα σημειώσεις στο μάθημά της. Προσπάθησα να ρουφήξω σαν σφουγγάρι τα όσα έλεγε. Μα, πρόσφατα, διάβασα ένα παλαιότερο άρθρο της στην εφημερίδα Guardian και το μοιράζομαι μαζί σας καθώς περιληπτικά αναφέρει τα όσα ουσιώδη συζητήσαμε εκείνο το απόγευμα του Γενάρη στο Λονδίνο.

---

Photo Credit: Otto Von Huber Steiner via Compfight cc

"Τα παιδιά γνωρίζουν πώς να θέτουν τον εαυτό τους σε κατάσταση αυτόβουλης περιπέτειας, να καλπάζουν προς την περιέργεια μόνο και μόνο για την χαρά που αυτή προσφέρει. Χάνουν τον χρόνο τους κάνοντας χαρούμενα πειράματα πασαλείβοντας μια θάλασσα χρωμάτων πάνω σε μια σελίδα ή μελετώντας τα πλάσματα που κρύβονται μέσα σε ένα κομμάτι χορταριασμένης γης. Ακόμη και μια ανιαρή αναμονή στη στάση του λεωφορείου εξάπτει την περιέργειά τους: εκεί που οι ενήλικες βλέπουν έναν τσιμεντένιο σβόλο αυτά κατασκοπεύουν έναν αστεροειδή με ιδιότητες επιστημονικής φαντασίας. Όταν τα παιδιά δεν έχουν κάτι το ιδιαίτερο να κάνουν, βρίσκουν ελεύθερο χώρο για να ανθίσει η φαντασία τους. Οι ενήλικες, από την άλλη, βρίσκουν ελεύθερο χώρο για να τον γεμίσουν  με ανησυχία και άγχος.

Μεγαλώνοντας μαθαίνουμε να βάζουμε στην άκρη το παιχνίδι και να το δεχόμαστε ως ανταμοιβή έπειτα από σκληρή δουλειά. Ονειρευόμαστε πως θα ήταν η ζωή μας αν ελευθερώναμε λίγο χρόνο και, παραδόξως, δουλεύουμε ακόμη πιο σκληρά για να κερδίσουμε ακόμη περισσότερο. Όσο περνά ο καιρός, η έννοια της ελευθερίας στο παιχνίδι καταλήγει δέσμια της αναγκαιότητας να είμαστε περισσότερο παραγωγικοί αλλά και του χρόνου που τρέχει. Κι όταν, πια, φτάνει η ώρα που έχουμε στην διάθεσή μας ελεύθερο χρόνο αισθανόμαστε πως δεν αξιοποιούμε στο έπακρον το πολύτιμο αυτό αγαθό. Αναζητούμε αποδείξεις πως πραγματικά επωφελούμαστε από αυτό - ένα εντυπωσιακό στιγμιότυπο, μια εκπληκτική ιστορία, ένα βαθύ μαύρισμα. Είναι, όμως, ακριβώς αυτή η επιθυμία μας για απτά αποτελέσματα που μας εμποδίζει να απολαμβάνουμε τον χρόνο που έχουμε. Μας περιορίζει στο να μην βιώνουμε τις ίδιες μας τις προσωπικές εμπειρίες αλλά να στεκόμαστε σαν εξεταστές, με ένα κατάλογο αναφοράς στο χέρι, να αξιολογούμε την αξία τους αντί να ζούμε την κάθε στιγμή στο έπακρον.

Photo Credit: Seb* [aka *] via Compfight cc

Πως μπορούμε να απολαμβάνουμε περισσότερο τον ελεύθερο χρόνο μας; Πρώτον, πρέπει να απαλλαγούμε από την ανάγκη να είναι παραγωγικός. Ένας τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι να αντλήσουμε ευχαρίστηση από την πρόκληση που κρύβει η προσπάθεια του να κάνουμε κάτι μόνο και μόνο για να το κάνουμε, ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Για παράδειγμα, όταν θέλουμε να "αιχμαλωτίσουμε" για πάντα μια στιγμή, αναζητούμε την φωτογραφική μας μηχανή. Η φωτογραφία, όμως, μπορεί πολύ εύκολα να αποτελέσει το υποκατάστατο της ευρύτερης μνήμης μας, αντί να την διατηρήσει και να την κρατήσει αναλλοίωτη. 

Δίχως άλλο, αυτός είναι και ο λόγος που ο Βικτωριανός σκεπτικιστής John Ruskin επέλεξε να γίνει υπέρμαχος της ζωγραφικής όταν η φωτογραφία φάνηκε να έχει περισσότερη απήχηση. Για τον ίδιο, η ζωτικότητα της ζωγραφικής βρισκόταν μέσα στην ίδια την διαδικασία. Έλεγε στους μαθητές του πως δεν τους μάθαινε να ζωγραφίζουν. "Προσπαθώ, μονάχα, να σας μάθω να βλέπετε". Και, βλέποντας, να απορροφούν και να παίρνουν μαζί του "εικόνες ομορφιάς" που εμπλουτίζουν την υπόλοιπη ζωή. Συνεπώς, ας διευρύνουμε την εμπειρία μας μέσω της απόλαυσης που προσφέρει μια εις βάθος παρατήρηση των πραγμάτων και ας πιάσουμε το μολύβι δίχως να νοιαζόμαστε πως τελικά θα περιγράψουμε την εμπειρία αυτή. 

Ένα περαιτέρω εμπόδιο στην απόλαυση του ελεύθερου χρόνου είναι η "αναισθητική επίδραση" που έχουν επάνω μας οι απεριόριστες δυνατότητες που μας δίδονται για την αξιοποίησή του. Μοιραζόμαστε τον "Τρόμο του κενού" (horror vacui)  του καλλιτέχνη που αντικρίζει μια λευκή σελίδα, πασχίζοντας να δώσει μορφή στην αμορφία της. Ως λύση, μπορούμε να δανειστούμε ένα γνωστό τρικ που χρησιμοποίησε ο Robert Louis Stevenson όταν ξεκινούσε την συγγραφή του βιβλίου του "Το νησί των θησαυρών": ζωγράφισε, πρώτα, έναν χάρτη του νησιού κι έτσι έδωσε δίοδο στις επιλογές του ώστε να μπορούν να ρέουν αβίαστα. Έτσι και εμείς, θα μπορούσαμε να επινοήσουμε δημιουργικούς κανόνες και σειρά πειραματισμών για ιδίων όφελος.

Στο ίδιο αυτό πνεύμα, ο συγγραφέας Georges Perec έγραψε μυθιστορήματα και δοκίμια κάνοντας πειραματικά παιχνίδια με τις λέξεις και προσπάθησε να διασχίσει το Παρίσι χαράσσοντας μια διαδρομή αποτελούμενη από δρόμους που άρχιζαν μονάχα από το λατινικό γράμμα C. Η μια από τις "ασκήσεις"  του αυτές εμπνεύστηκε από τον Gustave Flaubert ο οποίος φαντάστηκε την πόλη του από την αρχή ως ακολούθως: "το Παρίσι θα γίνει ένας χειμωνιάτικους κήπος, με δέντρα με φρούτα στις λεωφόρους". Το σπίτι θα λάμπει χάρη σε ένα "φωσφορούχο υλικό και η ακτινοβολία θα φωτίζει τους δρόμους". Όπως ο Perec και ο Flaubert, έτσι κι εμείς μπορούμε -έστω και λίγο - να εκπαιδευτούμε στο πώς να δημιουργούμε φανταστικές ιδέες μέσα από οικείες εικόνες.

Ο Perec χρησιμοποίησε ότι διέθετε προκειμένου να αυξήσει την εκτίμησή του για τα θαύματα που κρύβουν τα μικρά πράγματα της καθημερινότητας. Ο φιλόσοφος Walter Benjamin χαρακτήρισε την περιέργεια αυτή ως τον τρόπο για να "ανακαλύψουμε τον κόσμο μέσα στον οποίο ήδη ζούμε". Η ποιήτρια Stevie Smith διερεύνησε την κατάσταση της προσήλωσης καθώς άκουγε από το ανοιχτό παράθυρο του σπιτιού της στην εξοχή το" υποσυνείδητο ποίημα που γεννιέται κάποιες φορές όταν οι άνθρωποι συζητούν". Όπως αυτοί, έτσι κι εμείς μπορούμε να συλλέγουμε μικρές στιγμές και να αναζητούμε στοιχεία δημιουργικότητας στο περιβάλλον μας για να εξάψουμε τις ονειροπολήσεις μας και να πυροδοτήσουμε τις περιπέτειές μας. 

Καθώς προσπαθούμε να το πετύχουμε αυτό, μπορούμε να απαλλαγούμε από την ιδέα ότι χρειαζόμαστε χρήματα και μακρινά ταξίδια για να απολαύσουμε τον ελεύθερο χρόνο μας. Μπορούμε να διερευνήσουμε την δημιουργία των ιδίων των απολαύσεών μας αντί να τις αγοράζουμε έτοιμες από το ράφι. Με τον τρόπο αυτό ίσως ο ελεύθερος χρόνος μας γίνει, από αγαθό, μια κατάσταση ύπαρξης. Αξιοποιώντας τον χρόνο μας προς αναζήτηση όσων μας κινούν την φαντασία, επιβραδύνοντας και παρατηρώντας τις λεπτομέρειες της ζωής, μπορούμε να ανακαλύψουμε όσα πραγματικά μας γοητεύουν.

Η Cathy Haynes αποτελεί ιδρυτικό μέλος του εκπαιδευτικού προσωπικού του The School of Life και έφορος.

Πηγή: http://www.theguardian.com/lifeandstyle/2012/jan/28/reclaim-free-time