Ο μύθος της νίκης

Τον τελευταίο καιρό δύο λέξεις κυριάρχησαν στις εγχώριες συζητήσεις αλλά και στον εγχώριο τύπο: "διαφωνία" και "σύγκρουση".  

Διαβάζοντας το άρθρο του Joshua Freedman, "The Myth of Winning", το βρήκα περισσότερο επίκαιρο από ποτέ, καθώς φαίνεται να περιγράφει την ιστορία της χώρας μας, καθώς αυτή  εξελίσσεται. Παράλληλα, όμως, μπορεί εύκολα να περιγράφει και την δική μας προσωπική ιστορία, των χαρακτήρων και των συμπεριφορών μας. Ομολογώ πως κάπου πίσω από τις λέξεις, είδα κι εμένα, κι εσένα, κι εμάς... Και ίσως αποτελέσει το εφαλτήριο της προσπάθειάς μας να διαφωνούμε λιγότερο, περιορίζοντας όσα μας φέρνουν αντίθετους και εστιάζοντας περισσότερο σε όσα μας ενώνουν και μας ωθούν σε αμοιβαίες αποδεκτές λύσεις. Γιατί μόνον τότε βγαίνουμε όλοι κερδισμένοι.

Παρακάτω παρατίθεται η μετάφραση του εν λόγω άρθρου ενώ διατίθεται ολόκληρο στα αγγλικά, εδώ. 

-----

Photo Credit: dѧvid via Compfight cc

Διαφωνούμε. Κι έπειτα ο ένας διασύρει τον άλλον. Υπάρχει μια πρωτόγονη λαχτάρα να κατακτούμε. Μέσα στο δικό μας μυαλό και την δική μας καρδιά, μας δίνουμε δίκαιο και θεωρούμε υπαίτιους τους άλλους. Γίνονται ο εχθρός. 

Βρισκόμαστε σε πόλεμο, που κάνει βάναυσα κύκλους στους τίτλους των ειδήσεων καθημερινά και, εξίσου, στην καθημερινότητά μας. 

Ιδού γιατί μετατρέπουμε τα αφεντικά, τους συναδέλφους, τους πελάτες, τους συντρόφους, τους εραστές, ακόμη και τα παιδιά μας, σε εχθρούς μας. 

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν "συγκρουόμαστε" με κάποιον;

Εστιάζοντας στον εγκέφαλο, η αμυγδαλή - το μικρό αυτό οργανίδιο με την μορφή αμυγδάλου το οποίο αποτελεί και το κέντρο του συστήματος αντίδρασης στον φόβο -  ενεργοποιείται. 

Καθώς η προσοχή μας εστιάζει στην επικείμενη απειλή, η αμυγδαλή ξεκινά να τροφοδοτεί τις νευροορμόνες, ζητώντας από τον μυαλό και το σώμα μας να παλέψει. Η αδρεναλίνη ανεβαίνει. Ετοιμαζόμαστε για πόλεμο. Στην εν λόγω κατάσταση, ο εγκέφαλός μας αναζητεί ενεργά σήματα απειλής... 

Διαστρεβλώνουμε την πραγματικότητα επιλέγοντας την πληροφορία που επιβεβαιώνει την δική μας αντίληψη των πραγμάτων. Νοιώθουμε καλύτερα όταν έχουμε δίκαιο. Κυριολεκτώντας, ο εγκέφαλός μας ντοπάρεται από την σιγουριά του. Είμαστε εθισμένοι στο να έχουμε δίκαιο - στο να κερδίζουμε. Δυστυχώς, στο πλαίσιο αυτής της αντίδρασης, μέσα σε αυτόν τον πόλεμο νεύρων, η λέξη "νίκη" ισούται με την ήττα των άλλων. Το να έχουμε "δίκαιο" σημαίνει να έχουμε δίκαιο αντί κάποιου άλλου. Τους βγάζουμε λάθος προκειμένου να είμαστε σωστοί εμείς.

Όσο μεγαλύτερο είναι το στρες που νοιώθουμε τόσο πιθανότερο είναι να εκλάβουμε τα σήματα που δεχόμαστε  ως κίνδυνο. Όσο μεγαλύτερο στρες νιώθουμε, τόσο πιο γρήγορα και δυναμικά μπαίνουμε σε κατάσταση μάχης. Και γενικά, το στρες αυξάνεται...πολύ!

Κανένας δεν κερδίζει πραγματικά μια μάχη

Στα σενάρια επιστημονικής φαντασίας, οι μάχες μπορεί να είναι σκληρές, αλλά πάντα υπάρχει μια καθαρή νίκη. Οποιαδήποτε κι αν είναι η ιστορία, μια εταιρική διαμάχη, διεκδικήσεις στον έρωτα, ή ένας πραγματικός πόλεμος, ο ήρωας κερδίζει πάντα. 

Η πραγματική ζωή είναι πιο μπερδεμένη

Μια μικρή ματιά στην ιστορία είναι αρκετή για να προτιμήσουμε τα σενάρια φαντασίας. Σε τι ποσοστό οι πραγματικές διαμάχες έχουν καθαρό νικητή; Σχεδόν μηδενικό.

Ο αέναος κύκλος βίας μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ, αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα - μοιάζει με εκκρεμές που σπρώχνουν και οι δύο πλευρές. Κάθε πλευρά προσπαθεί να νικήσει κερδίζοντας την άλλη... Έπειτα από μερικούς μήνες, χρόνια ή γενιές, η άλλη πλευρά  αποφασίζει πως πρέπει να "πατσίσει" και αντιδρά με ακόμη σκληρότερο τρόπο.  

Photo Credit: ~Çolonel Łegos~ via Compfight cc

Παρόλο που είναι εύκολα αντιληπτό πως στην πραγματικότητα "καθαρή νίκη" δεν μπορεί να υπάρξει, στις διαμάχες μας παίζουμε επανειλημμένα με τον μύθο της νίκης. Αυτή η πρωτόγονη τάση μας να εκλαμβάνουμε την διαμάχη ως μια επική μάχη μεταξύ του καλού και του κακού (όπου το καλό εκπροσωπείται από την πλευρά με την οποία εμείς συντασσόμαστε), είναι βαθιά ριζωμένη στο κέντρο του εγκεφάλου μας. 

Κι όμως, εάν ακολουθήσουμε την "τακτική" αυτή, ακόμη κι αν "κερδίσουμε" την μάχη, αισθανόμαστε ότι έχουμε ηττηθεί. Στον πραγματικό πόλεμο, χάνουμε την ειρήνη, καταστρέφουμε την κοινωνία. Στις προσωπικές μας διαμάχες, χάνουμε την επαφή, την εμπιστοσύνη, την ενέργεια και, τελικά, τις σχέσεις μας. Πριν μερικά χρόνια είχα ακούσει έναν πεζοναύτη να θέτει το παραπάνω, συνοπτικά, ως εξής: "Κανείς δεν κερδίζει μια μάχη".​

Από την στιγμή που θα ξεκινήσουμε την διαμάχη, όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι καταδικασμένοι. Όλοι ματώνουν και όλοι πληγώνονται - είτε κυριολεκτικά, είτε συναισθηματικά. Και τότε οι αντίθετες θέσεις μας συνεχώς παγιώνονται.   

Πως να "νικάμε" στην ουσία

Σε ένα συνέδριο ο Daniel Shapiro (Ιδρυτής και Διευθυντής του Harvard International Negotiation Program ​της νομικής σχολής του Harvard και συγγραφέας του "Beyond Reason​"), μοιράστηκε με τους παρευρισκομένους ένα ουσιαστικό δίδαγμα για τα συναισθήματα όταν βρισκόμαστε σε μια διαμάχη: "Μην αφήνετε την διαμάχη να σας χωρίζει."

"Είτε πρόκειται για κάποιο θέμα μεταξύ χωρών ή συζύγων" υποστηρίζει ο Shapiro "σχεδόν όλοι το αντιμετωπίζουν ως διαμάχη μεταξύ αντιπάλων: "εγώ εναντίων εσένα." Το γεγονός αυτό προκαλεί σειρά ανυποχώρητων συναισθημάτων που μας εμποδίζουν να υποχωρούμε." ​

Η λύση μπορεί να φανεί παράδοξη αλλά και σαν είδος παράδοσης, αλλά δεν είναι. Η λύση είναι να σταθείς δίπλα στον αντίπαλό σου και, τελικά, να τον κάνεις σύμμαχο (μετέτρεψε το "εγώ εναντίων σου" σε "μαζί, συνεργαζόμαστε παρέα αντιμετωπίζοντας ένα κοινό πρόβλημα"). Αυτό δημιουργεί, σαφώς, μια σημαντική και ουσιαστική συναισθηματική μετατόπιση." 

Αντί να ορίζουμε το άλλο πρόσωπο ως το πρόβλημα, επαναπροσδιορίστε το θέμα που αντιμετωπίζετε σαν κάτι που μοιράζεστε και οι δύο. Σταθείτε πλάι πλάι. Αυτή είναι η βασική αρχή της πολεμικής τέχνης ονόματι Aikido: κινήσου με τέτοιο τρόπο  ώστε να ανακατευθύνεις της ενέργεια της (δια)μάχης.

Στο Aikido, πρόκειται στην ουσία για ένα βήμα, μια φυσική κίνηση. Στο "συναισθηματικό Aikido" πρόκειται για ένα συναισθηματικό βήμα. Και αυτό απαιτεί την εφαρμογή της συναισθηματικής μας νοημοσύνης:

Γνώριζε τον εαυτό σου: αυτορρυθμίσου (ήτοι, έλεγχε και ρύθμιζε τα συναισθήματά σου ώστε να μην παρεμβαίνουν σε αυτά που έχεις να κάνεις) 

Διάλεξε τον εαυτό σου: αποκλιμακώσου 

Δώσε τον εαυτό σου: συντάξου με τον άλλον. 

Είμαστε στην ίδια σωσίβια λέμβο 

Ένας απλός τρόπος για να αποφύγουμε την αντιθετική στάση, είναι να αποδεχτούμε ότι οι υπόλοιποι εμπλεκόμενοι δεν αποτελούν ξεχωριστές μονάδες. Είναι εύκολο να διασύρουμε τον άλλον, να συμπεριφερόμαστε στους ανθρώπους μειονεκτικά, όταν διαφοροποιούμαστε από τους άλλους. Αυτό εύκολα το διαπιστώνουμε στις πολιτικές προπαγάνδες εν καιρό συγκρούσεων - αντίπαλοι στρατιώτες να παρουσιάζονται ως μυρμήγκια, άλλα κράτη να παρουσιάζονται ως διαβολικά. Όταν μειώνουμε τον άλλον τροφοδοτούμε τον κύκλο της δικαιοσύνης.

Photo Credit: Star Cat via Compfight cc

Το αντίθετο είναι επίσης αλήθεια. Όταν αναγνωρίζουμε πως με τον άλλον αποτελούμε μια κοινή οντότητα, αυτομάτως η στάση μας αλλάζει και δέχεται ως βάση την συνεργασία. Η ενσυναίσθηση (ήτοι η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε συναισθήματα των άλλων) αποτελεί ουσιώδες εργαλείο στο σημείο αυτό. Το βασικό (όσο και κλασσικό) ερώτημα ενσυναίσθησης που τίθεται αποτελεί, ουσιαστικά, μια πρόσκληση προς τον άλλον, προκειμένου να επιβεβαιώσουμε ότι αντιμετωπίζουμε το εκάστοτε θέμα από κοινού: "Τι θα ένοιωθα εάν ήμουν στην θέση του/της;" Η Ερώτηση αυτή αποτελεί μόνο μέρος της ενσυναίσθησης - υπάρχουν περισσότερες - αλλά αποτελεί μια καλή αρχή προκειμένου να βρούμε έναν κοινό τόπο με τον άλλον. 

Μετατόπιση στην ίδια πλευρά: Από το "εγώ" στο "εμείς" (I2We)

Το "Ι2We" (που εφαρμόζει ο Joshua Freedman) αποτελεί μια μέθοδο που υποστηρίζει την διαδικασία μετάθεσης της εστίασής μας από την απόδοση ευθυνών, στην συνεργασία.Το βασικό στοιχείο της μεθόδου αυτής είναι η προαναφερθείσα κίνηση του "συναισθηματικού Aikido" βάσει της οποίας μετατοπίζουμε την θέση μας, από απέναντι, πλάι στον άλλον. Μέσω της διαδικασίας αυτής επιτυγχάνουμε τον συντονισμό και μπορεί να την εφαρμόζουμε σε σχεδόν οποιαδήποτε σχέση όταν αισθανόμαστε πως εκκινείται η "αντιθετική στάση". 

Υπάρχουν 3 βήματα που ακολουθούνται: 

1. Υποβάλετε μια προσωπική ερώτηση στο εαυτό σας (προσωπική δήλωση), προκειμένου να αποκτήσετε επίγνωση των συναισθημάτων σας.

2. Επιβεβαιώστε πως το συναίσθημα είναι κοινό.

3. Συζητήστε τον τρόπο με τον οποίο θα βελτιώσετε, από κοινού, την κατάσταση. 

Λίγο πιο λεπτομερώς:

Βήμα 1: Αναφέρετε τα συναισθήματά σας με ειλικρίνεια αλλά και με συμπονετικό τρόπο χρησιμοποιώντας την φράση "Αισθάνομαι ____” και μετά την κατάστασή σας. Για παράδειγμα: 

- Αισθάνομαι δυσαρεστημένος από τον την πορεία της εν λόγω κατάστασης, 

- Αισθάνομαι θλίψη για την σχέση μας. 

Χρησιμοποιούμε μια "προσωπική δήλωση" για να εκφράσουμε τα ειλικρινή συναισθήματά μας – ο συνομιλητής μας δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως όντως νοιώθουμε αυτό που εκφράζουμε - και προσδίδει στην μεταξύ μας σχέση μια δόση αδυναμίας παρά απόδοσης ευθυνών. 

Photo Credit: WHEEL WATCHERS via Compfight cc

Βήμα 2: Προσκαλέστε το άλλο άτομο να κάνει το ίδιο με εσάς, δηλαδή να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του και να ζητήσει την συνεργασία σας. Για παράδειγμα:

- Πως αισθάνεσαι για αυτό;

- Μου έχεις πει, και εσύ, πως δεν σε ενθουσιάζει αυτό.

Ακούγοντας τα συναισθήματα του άλλου, δημιουργούμε μια αμοιβαιότητα - η οποία βοηθάει στην βελτίωση της ενσυναίσθησης.

Βήμα 3: Ρωτήστε πως μπορούμε να βελτιώσουμε την κατάσταση από κοινού. Για παράδειγμα:

- Πως μπορούμε να το βελτιώσουμε αυτό;

- Πως μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα καλύτερα;

Δουλεύοντας μαζί, καλλιεργούμε την συνεργασία και όχι την αντιπαλότητα. Στεκόμαστε πλάι πλάι, αντιμέτωποι με την κοινή μας πρόκληση.

Μην εισέρχεστε στην παλαίστρα

Στο διαχρονικό κλασσικό βιβλίο ανέλιξης στην εξουσία, Le Morte d’Arthur, ο νεαρός βασιλιάς Αρθούρος, συνομιλεί με τον μάγο Μέρλιν για την διαμάχη. Ο Αρθούρος ρωτά "Ποιός θεωρείται ως επιτιθέμενος; Αυτός που δίνει το πρώτο χτύπημα;" Και ο Μέρλιν απαντά "σε μια διαμάχη, οι αντίπαλοι διαγράφουν κύκλους με τα σώματά τους και ετοιμάζονται για μάχη: κάποια στιγμή, κάποιος εισέρχεται στον κύκλο της μάχης και αυτός, δηλώνοντας την πρόθεσή του να τραβήξει το σπαθί του, είναι ο επιτιθέμενος." 

Διαμάχες ξεσπούν παντού. Επί καθημερινής βάσης μας δίνετε η ευκαιρία να εκδηλώσουμε βίαια συναισθήματα: στην καρδία μας, στο μυαλό μας ακόμη και στις πράξεις μας. Ξεγελιόμαστε από τον μύθο της νίκης και μετατρέπουμε τους άλλου σε αντιπάλους μας ώστε να δικαιολογήσουμε την δική μας επιθετική στάση. Κι όμως, κάθε φορά, αποτυγχάνουμε. Επανειλημμένα, η νίκη μας φαντάζει "ρηχή" και αντί της γλυκιάς γεύσης της νίκης, μένει στα χείλη μας μια πικρή γεύση στάχτης. Ίσως ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να εισερχόμαστε στον κύκλο!