Ο ελέφαντας και ο αναβάτης: μια αλληγορία για την αυτοβελτίωσή μας.

Πολλά έχουν γραφτεί, ανά τους αιώνες, σχετικά με το πόσο πενιχρή είναι η αποφασιστικότητά μας όταν πρόκειται για αλλαγές στις συνήθειες και τις επιθυμίες μας, ειδικότερα όταν οι αλλαγές αυτές παίρνουν χρόνο για να επιτευχθούν. Αργά ή γρήγορα η προσήλωση στον στόχο μας φθείρει, o ίδιος ο στόχος μας αποδυναμώνεται και οι παλιές συνήθειες επανέρχονται.

Αλήθεια, έχετε αναρωτηθεί πως μπορεί κάποιος να θέλει να σταματήσει το κάπνισμα αλλά να συνεχίζει να καπνίζει; Ή να επιθυμεί να τρέφεται υγιεινά αλλά να ενδίδει στους πειρασμούς του "βρόμικου" φαγητού; Ή να επιδιώκει να γίνει καλύτερος άνθρωπος αλλά να πιάνει συχνά τον εαυτό του να είναι οξύθυμος;

Ο Jonathan Haidt, κοινωνικός ψυχολόγος στο NYU-Stern School of Business, στο βιβλίο του "The Happiness Hypothesis: Putting Ancient Wisdom to the Test of Modern Science", αναλύει σειρά "Μεγάλων Ιδεών" περί ευτυχίας που ενστερνίστηκαν μεγάλοι σοφοί του παρελθόντος - ο Πλάτωνας, ο Βούδας, ο Ιησούς κ.α. - και τις αναλύει υπό το πρίσμα της σύγχρονης ψυχολογικής έρευνας, με τρόπο που να εξάγει μαθήματα ζωής που έχουν εφαρμογή και στις μέρες μας.

Photo Credit: Rowan Castle via Compfight cc

Στο βιβλίο αυτό, ο Haidt παραθέτει μια αλληγορία της "ασυμφωνίας" μεταξύ των συνειδητών προθέσεων και των υποσυνείδητων συμπεριφορών. Παρομοιάζει τις δύο αυτές συμπεριφορές μας με έναν ελέφαντα και τον αναβάτη του. Ο αναβάτης αντιπροσωπεύει την "ελεγχόμενη" διαδικασία του μυαλού, τον σχεδιασμό και την συλλογιστική διαδικασία κατά την συνειδητή επίγνωση (δηλαδή τον συνειδητό νου), ενώ ο ελέφαντας αντιπροσωπεύει τις εκατοντάδες αυτόματες διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα κάθε δευτερόλεπτο εκτός "ορίων" της συνειδητής μας επίγνωσης (δηλαδή τον υποσυνείδητο νου).

Ο ελέφαντας προϋπήρχε, από πάντα, του αναβάτη. Αντιπροσωπεύει τα συναισθήματα, το ένστικτο και τις ενστικτώδεις απαντήσεις και, όπως ο σκύλος του Παβλόφ, αντιδρά σε τεχνητά ερεθίσματα, είτε o συνδυασμός ερέθισμα-αντίδραση είναι εγγενής (όπως μια αιφνίδια απάντηση) ή αποτέλεσμα μάθησης (όπως η παρόρμησή μας να σηκώσουμε το τηλέφωνο όταν χτυπά).

Αντίθετα, ο αναβάτης επηρεάζει ελάχιστα -έως καθόλου - την συμπεριφορά του ελέφαντα. Αν και μπορεί να προβλέψει το μέλλον, να φανταστεί υποθετικά σενάρια και να κάνει σχέδια, δεν μπορεί να αναγκάσει τον ελέφαντα να κάνει το οτιδήποτε. Στην ουσία, ο αναβάτης είναι ένας απλός σύμβουλος.

Συνήθως, όμως, αδυνατούμε να αντιληφθούμε πως δεν είμαστε κύριοι του ελέφαντα. Πόσο μάλλον ότι υπάρχει καν ελέφαντας. Ως εκ τούτου, αισθανόμαστε μπερδεμένοι ή δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι  δεν τηρούμε το αρχικό μας πρόγραμμα ή δεν διεκπεραιώνουμε όλα όσα θα έπρεπε.

Τα προβλήματα ξεκινούν όταν ο αναβάτης και ο ελέφαντας αδυνατούν να συνεργαστούν αρμονικά. Ο γνωστός υπνοθεραπευτής Milton Erickson, έλεγε πως η αιτία των προβλημάτων των ασθενών του ήταν η μη ταύτιση του συνειδητού και του ασυνείδητου νου.

Σε κάθε σύγκρουση μεταξύ του αναβάτη και του ελέφαντα, ο ελέφαντας θα βγαίνει μονίμως νικητής. Είναι σαφώς πιο ογκώδης και πιο δυνατός και, όπως επισημαίνει και ο Haidt, οι αυτόματες διαδικασίες μας, έπειτα από αιώνες εξέλιξης, λειτουργούν στην εντέλεια. Αντίθετα, οι ελεγχόμενες διαδικασίες αποτελούν πιο πρόσφατη εξέλιξη.

Συνεπώς, είναι αδύνατο για τον αναβάτη να ελέγξει τον ελέφαντα. Αυτό εξηγεί και τους αναρίθμητους γρίφους της νοητικής μας ζωής, και συγκεκριμένα γιατί αντιμετωπίζουμε τόσα προβλήματα λόγω της αδύναμης θέλησής μας. Το μυστικό της αυτό-βελτίωσης κρύβεται στην ικανότητά μας να εκπαιδεύσουμε τον ελέφαντα.

Είναι εφικτό, για τον αναβάτη, να χρησιμοποιήσει την ευφυΐα του και να εκπαιδεύσει τον ελέφαντα, με έναν διακριτικό τρόπο, ώστε να αποσπάσει την προσοχή του από τα αρνητικά κίνητρα και να την επικεντρώσει σε πιο παραγωγικούς στόχους. Σε καμμιά περίπτωση, όμως, η ροή της πληροφορίας δεν πρέπει να είναι μονομερής. Ο ελέφαντας έχει καλύτερη αντίληψη του τι γίνεται στο περιβάλλον γύρω του από τον αναβάτη. Συνεπώς, ακούγοντας τα όσα ο ελέφαντας μπορεί να μας πει (μέσω των συναισθημάτων, της διαίσθησης, των ονείρων, ακόμη και των φυσικών ή σωματικών συμπτωμάτων), μπορεί να μας βοηθήσουν στον καλύτερο σχεδιασμό πλάνων και αποφάσεων.


Πηγή: http://coachingleaders.co.uk/