Γιατί ερωτευόμαστε;

Αν το μυστήριο του έρωτα είναι τόσο δυσνόητο και η όποια προσπάθειά μας να το κατανοήσουμε ελοχεύει συναισθηματικό ρίσκο, γιατί βουτάμε στον βυθό του τόσο τυφλά και αδέξια, μα συνάμα γεμάτοι από ελπίδα; Γιατί ενώ το ρίσκο είναι συχνά μεγάλο και το αποτέλεσμα αβέβαιο, ερωτευόμαστε;

Μήπως γιατί ο έρωτας δίνει νόημα στην ζωή μας; Μήπως γιατί αποτελεί διέξοδο από την μοναξιά, τον πόνο ή την δυστυχία μας; Ή μήπως γιατί αποτελεί τον Δούρειο Ίππο των σεξουαλικών μας επιθυμιών ή, πολύ απλά, μια βιολογική τάση για την αναπαραγωγή του είδους μας;

Όποιο κι αν είναι το μυστήριο του έρωτα, ούτε η επιστήμη αλλά ούτε και η ψυχολογία έχουν καταφέρει να το διαλευκάνουν. Οι φιλόσοφοι;

Η φιλόσοφος Skye Cleary, στο βιβλίο της "Existentialism and Romantic Love" (Υπαρξισμός και ρομαντική αγάπη) διερευνά τον τρόπο με τον οποίο σημαντικοί φιλόσοφοι, από τον Βούδα και τον Πλάτωνα έως τον Μπέρτραντ Ράσελ και την Σιμόν ντε Μποβουάρ, διαμόρφωσαν την ιδέα της ρομαντικής αγάπης, το πώς μας απογοητεύει η συνειδητοποίηση πως η αγάπη δεν είναι τέλεια, και πώς μπορούμε να αναθεωρήσουμε το μοντέλο ιδανικότητας που συντηρούμε για αυτή.

Στον πρόλογο του βιβλίου της η Cleary γράφει:

"Οι προσδοκίες μας για την ρομαντική αγάπη είναι μεγαλειώδεις αλλά φαίνεται να τίθεται ένα θέμα όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβανόμαστε, καθώς η πραγματικότητα συχνά υπολείπεται του ιδανικού. Η ρομαντική αγάπη είναι συνυφασμένη με την ευτυχία, την αρμονία, την κατανόηση και την κοντινότητα, στοιχεία που κάνουν τους εραστές να νοιώθουν πως είναι φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλον. Η ιδανική αυτή εικόνα της είναι σίγουρα θελκτική μα και γεμάτη ατέλειες, καθώς η ρομαντική αγάπη συχνά εμπεριέχει διαμάχες και απογοητεύσεις."

Παρά το γεγονός ότι η ένταση που προκαλείται από την απογοήτευση και την ικανοποίηση αναζωογονεί την ρομαντική μας σχέση, μεγάλη δόση αυτής δύναται να την καταστρέψει. Η Cleary υποστηρίζει πως οι υπαρξιακές φιλοσοφίες - ήτοι φιλοσοφίες με αντικείμενο την αναζήτηση του νοήματος της ζωής μέσω διερεύνησης της ίδιας της πράξης της ζωής (βιώματος) αντί μέσω ενός αυθαίρετου και αποστασιοποιημένου στοχασμού - μας προσφέρουν μια χρήσιμη κρητική οπτική στο χάσμα μεταξύ των ιδανικών της ρομαντικής αγάπης και των απογοητεύσεων που πηγάζουν από την ανάγκη να συμβιβαζόμαστε ώστε να επιτυγχάνουμε τα ιδανικά αυτά και στην πραγματικότητα. Η ίδια γράφει:

"Οι φιλοσοφίες του υπαρξισμού προωθούν την ιδέα πως όταν οι εραστές απελευθερώνονται από τα πάθη τους αλλά και τα προκαθορισμένα ιδανικά σχετικά με τον τρόπο που οι εραστές οφείλουν να συμπεριφέρονται, είναι ελεύθεροι να χτίσουν σχέσεις που συμπληρώνουν και διευρύνουν τις προσπάθειές τους. Ο έρωτας είναι ένα πάθος που το επιλέγουμε και το ελέγχουμε, δεν του θυσιαζόμαστε. Ένα από τα επικρατέστερα επιχειρήματα είναι ότι η αγάπη της οποίας γίνονται αποδέκτες οι εραστές λειτουργεί επανορθωτικά για τις ελευθερίες που χάνουν. Παρόλα αυτά, πιστεύω πως μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές της υπαρξιακής προσέγγισης της ρομαντικής αγάπης είναι η κριτική που ασκείται στο επιχείρημα αυτό. Άλλωστε, δεν είναι σε καμία περίπτωση δεδομένο ότι τα πλεονεκτήματα μιας ρομαντικής αγάπης θα υπερτερούν, απαραίτητα, του κόστους.

Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι αναγνωρίζουν πως γεννιόμαστε εντός σχεσιακών ιστών και διερευνούν τον τρόπο με τον οποίο οι σχέσεις μας με τους άλλους εμφυσούν νόημα στον κόσμο μας και μεταβάλλουν τις δυνατότητές μας. Η υπαρξιακή σκέψη αναδίδει από μέσα μας πολυπλοκότητες, γνώση και έκφραση ρομαντικής αγάπης και μας βοηθά να κατανοήσουμε και να στοχαστούμε περί της ύπαρξής μας και της θέσης μας στον κόσμο αλλά και της σχέσης με τους γύρω μας."

Ο Σιντάρτα Γκοτάμα (ο οποίος έγινε γνωστός στην συνέχεια ως Βούδας) (6ος-4ος αιώνα π.Χ) υποστήριζε ότι ερωτευόμαστε για να ικανοποιήσουμε τις βασικές μας ανάγκες. Όμως οι παθιασμένες ορέξεις μας αποτελούν ελαττώματα και κάθε είδους σύνδεσης, ακόμη και η ρομαντική αγάπη, αποτελούν σημαντική αιτία οδύνης. Ευτυχώς ο Βούδας ανακάλυψε την οκταπλή ατραπό (ή το Ευγενές Οκταπλό Μονοπάτι), μια είδους μέθοδο για να απαλλασσόμαστε από τους πόθους μας και να επιτύχουμε τη Νιρβάνα, μια απόλυτη κατάσταση ηρεμίας, διαύγειας, σοφίας και συμπόνιας.

Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) υποστήριζε ότι ο λόγος που ερωτευόμαστε είναι η ολοκλήρωσή μας. Στον Σωκρατικό διάλογο "Συμπόσιο", παρουσιάζει τον Αριστοφάνη να εξιστορεί έναν μύθο που θέλει τα ανθρώπινα όντα να είχαν τέσσερα χέρια, τέσσερα πόδια και δύο κεφάλια. Μια μέρα εξόργισαν τους θεούς και ο Δίας τους χώρισε στη μέση, δημιουργώντας τον άνδρα και την γυναίκα. Έκτοτε, ό κάθε άνθρωπος αναζητά το άλλο του μισό και η αγάπη δεν είναι παρά η προσμονή εύρεσής του που θα τον κάνει ξανά ολοκληρωμένο.

Photo Credit: Kenny Dong via Compfight cc

Ο Γερμανός φιλόσοφος Άρθουρ Σοπενχάουερ (1788-1860) ισχυριζόταν ότι ο έρωτας που πηγάζει από την σεξουαλική μας επιθυμία αποτελεί μια μεγάλη ψευδαίσθηση. Υποστήριζε ότι ερωτευόμαστε γιατί οι επιθυμίες μας μας ωθούν να πιστέψουμε πως κάποιος άλλος μπορεί να μας κάνει ευτυχισμένους. Πλανόμαστε, όμως, οικτρά. Η φύση μας είναι αυτή που μας ωθεί να ερωτευτούμε με σκοπό την αναπαραγωγή και η ερωτική ένωση που αναζητούμε ολοκληρώνεται μέσω των παιδιών μας. Όταν ικανοποιήσουμε τις σεξουαλικές μας επιθυμίες επιστρέφουμε στην βασανιστική μας ύπαρξη.

Σύμφωνα με τον βραβευμένο με Νόμπελ Βρετανό φιλόσοφο Μπέρτραντ Ράσελ (1872-1970), ερωτευόμαστε για να κατευνάσουμε τις φυσικές και ψυχολογικές μας επιθυμίες. Η άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για να αναπαράγονται αλλά δίχως την έκσταση που προσφέρει ο παθιασμένος έρωτας, κάθε σεξουαλική επαφή μας αφήνει ανικανοποίητους. Ο φόβος μας για τον ψυχρό, σκληρό κόσμο, μας ωθεί να χτίσουμε ένα σκληρό καβούκι για να προστατευθούμε και να απομονωθούμε. Η απόλαυση που προσφέρει η αγάπη, η κοντινότητα και η ζεστασιά μας βοηθούν να ξεπεράσουμε τους φόβους μας για τον κόσμο, να εγκαταλείψουμε το καβούκι μας και να δραστηριοποιηθούμε περισσότερο στην ζωή μας. Ο έρωτας εμπλουτίζει ολόκληρο το είναι μας και για αυτό είναι ό,τι καλύτερο στην ζωή μας.

Η Γαλλίδα φιλόσοφος Σιμόν ντε Μποβουάρ (1908-1986) δίνει μια πιο αισιόδοξη περιγραφή του έρωτα. λέγοντας πως έρωτας είναι η επιθυμία μας να συνενωθούμε με κάποιον, γεγονός που γεμίζει την ζωή μας με νόημα. Την απασχολούσε, όμως, λιγότερο ο λόγος που ερωτευόμαστε και περισσότερο το πως μπορούμε να ερωτευτούμε καλύτερα. Η ίδια διαπίστωνε πως το πρόβλημα με την παραδοσιακή ρομαντική αγάπη είναι ότι μπορεί αυτή να είναι τόσο σαγηνευτική που τείνουμε να την θεωρούμε ως τον μόνο λόγο ύπαρξής μας. Όμως, η εξάρτηση μας από κάποιον άλλον ως αιτία ύπαρξης οδηγεί εύκολα σε ανία και παιχνίδια εξουσίας. Προς αποφυγή της παγίδας αυτής, η Ντε Μποβουάρ συμβούλευε τους ανθρώπους να ερωτεύονται αυθεντικά, πράγμα που παρομοιάζει με μια μεγάλη φιλία. Οι εραστές αλληλοϋποστηρίζονται στην διαδικασία ανακάλυψης του εαυτού τους, κοιτώντας πέρα από τον εαυτό τους, εμπλουτίζοντας τις ζωές τους αλλά και τον κόσμο.

Εμπνευσμένος από το βιβλίο της Skye Cleary, ο Avi Ofer, δημιούργησε την παρακάτω animation ταινία: